Հեքիաթային սյուժեները տարաբնույթ են: Կախված սյուժեից և գործող անձից՝ կարելի է առանձնացնել հեքիաթների մի քանի խմբեր:
Հեքիաթներ կենդանիների մասին, կենդանիների և մարդկանց փոխազդեցությունների մասին: 3-5 տարեկան երեխաների համար ավելի մոտ և հասկանալի են կենդանիների մասին հեքիաթները: Այդ տարիքում երեխաները հաճախ իդենտիֆիկացնում են իրենց կենդանիների հետ, հեշտությամբ կերպարանապոխվում են, կրկնօրինակում կենդանիների վարքը: Այդ պատճառով կենդանիների մասին հեքիաթները ավելի լավ կարող են օգնել փոքրիկներին՝ կյանքի փորձը փոխանցելու համար:
Կախարդական հեքիաթներ: Սկսած 5.5 տարեկանից՝ երեխան իրեն իդենտիֆիկացնում է մարդկային կերպարների՝ արքայազնների, թագուհիների, հրաշագործների, զինվորների և այլոց հետ: Տարիքի հետ երեխայի մոտ ավելի մեծանում է հետաքրքրությունը հեքիաթների հանդեպ: Նա սկսում է ընթերցել հեքիաթներ, պատմություններ տարբեր կերպարների մասին՝ փորձելով կրկնօրինակել վարքային տարբեր մոդելներ և դերեր:
Սարսափ հեքիաթներ: Հեքիաթներ չար ուժերի, կախարդների, գերբնական ուժերի մասին: Որպես կանոն, 6 տարեկանից սկսած, երեխաները սկսում են ինտենսիվ կարդալ և միմյանց պատմել հեքիաթ- սարսափներ: Հեքիաթ- սարսափների և չար ոգու մասին պատմությունների միջոցով երեխաները մասամբ վերեպրում են իրենց վախերը: Դրանք կարելի է օգտագործել երեխաների և դեռահասների խմբերում սթրեսակայունության բարձրացման և լարվածության թուլացման համար: Այս դեպքում սովորոբար 2 կանոն է մտցվում՝ պատմությունները պետք է պատմել վախազդու ձայնով՝ ձգելով ձայնավորները և խոսքը երկարացնելով:
Կենցաղային հեքիաթներ: Այնտեղ հաճախ պատմվում է ընտանեկան կյանքի դժվարությունների, կոնֆլիկտային իրավիճակների լուծման ձևեր: Սրանք անփոխարինելի դեր են խաղում ընտանեկան խորհրդատվության և այն դեռահասների հետ աշխատանքում, որոնք խնդիրներ ունեն ընտանեկան փոխհարաբերություններում:
Դիդակտիկ հեքիաթներ: Դրանք ստեղծվում են մանկավարժների կողմից՝ ուսումնական նյութը ամրապնդելու նպատակով, որոնց ժամանակ աբստրակտ սիմվոլները /թվեր, ձայներ, բառեր, թվաբանական գործողություններ և այլն/, կենդանանում են, ստեղծվում է աշխարհի հեքիաթային պատկեր, որտեղ նրանք ապրում են: Դիդակտիկ հեքիաթները կարող են բացահայտել որոշակի գիտելիքների կարևորությունը և իմաստը:
Դիդակտիկ հեքիաթների ստեղծման ալգորիթմը հետևյալն է.
1. Մուտք հեքիաթային աշխարհ, որտեղ ապրում է կենդանացած սիմվոլը: Պատմություն այդ աշխարհի սովորությունների, օրենքների մասին:
2. Բարեկեցության ջախջախում, խախտում: Քանդողի դերում կարող են հանդես գալ չար հեքիաթային հերոսները՝ վիշապ, կախարդ, տարերային աղետները՝ քամի, փոթորիկ, ծանր հուզական վիճակները՝ տխրությւոն, թախիծ, մենակություն:
3. Դիմում երեխային: պարզաբանվում է, որ միայն մարդը,որն ունի խանդավառ սիրտ և գիտելիքներ, կարող է ամեն ինչ փրկել: Դրա համար, որպեսզի վերականգնվի աշխարհը, պետք է կատարել որոշակի առաջադրանք:
Հոգեշտկողական հեքիաթներ: Այսպիսի հեքիաթները ստեղծվում են երեխայի վարքի վրա նրբորեն ներգործելու համար: Շտկման տակ պետք է հասկանալ երեխայի անարդյունավետ վարքի ձևի փոխարինումը առավել արդյունավետ ձևով, ինչպես նաև երեխային պետք է բացատրել տեղի ունեցածի իմաստը: պետք է նշել, որ հոգեշտկողական հեքիաթների կիրառումը խորհուրդ է տրվում իրականացնել մինչև 11-13 տարեկանը:
Հոգեշտկողական հեքիաթի ստեղծման համար կարելի է օգտագործել հետևյալ ալգորիթմը.
1. Երեխայի տարիքին, սեռին, բնավորությանը համապատասխան հեքիաթային հերոսի ընտրություն
2. Հեքիաթային հերոսի կյանքը պետք է նկարագրվի այնպես, որ երեխան գտնի նմանություն իր կյանքի հետ:
3. Տեղափոխել հերոսին իրական պրոբլեմի հետ կապված հեքիաթային իրավիճակ: Նկարագրել հերոսի բոլոր ապրումները այդ իրավիճակում:
4. Հերոսը սկսում է ելք փնտրել ստեղծված իրավիճակից, կամ էլ իրավիճակն ավելի է խորանում կամ սրվում՝ այն տանելով դեպի տրամաբանական ավարտ, որը և հերոսին մղում է փոփոխությունների: Հերոսը կարող է հանդիպել այլ էակների, որոնք նմանատիպ իրավիճակներում կարողացել են ելք գտնել, կամ էլ հանդիպել իմաստունի, որը բացատրում է կատարվածի իմաստը: Պետք է հերոսին, հեքիաթային իրադարձության միջոցով, ցույց տալ ստեղծված իրավիճակը տարբեր տեսանկյուններից և առաջարկել վարքի այլընտրանքային ձևեր:
5. Հերոսը հասկանում է իր սխալները, ընդունում դրանք, և կանգնում փոփոխությունների ուղու վրա:
Ստեղծելով հոգեշտկողական հեքիաթներ՝ պետք է հաշվի առնել երեխայի ՛՛վատ՛՛ վարքի հիմնական հոգեբանական պատճառները, դրանցից են՝
1. Սեփական անձի հանդեպ ուշադրություն գրավելու ցանկություն: Այս դեպքում հեքիաթում պետք է ընդգրկել ուշադրությունը գրավելու սոցիալապես ընդունելի դրական մոդելներ:
2. Մեծերին, հասակակիցներին, իրավիճակները իշխելու ցանկություն: Այս դեպքում պետք է առաջարկել լավ առաջնորդին բնորոշ որակների դրական մոդել:
3. Ինչ-որ բանի համար մեծին վրեժխնդիր լինելու ցանկություն:
4. Վախեր, տագնապներ, անհաջողություններ ամենատարբեր պատճառներով: Այս դեպքում շտկողական հեքիաթներում հերոսին վախի հաղթահարման համար աջակցություն է ցուցաբերվում
5. Չափի զգացումը բավարար ձևավորված չէ: Այս դեպքում հոգեշտկողական հեքիաթը կարող է իրավիճակը հասցնել աբսուրդի, ցույց տալով հերոսների արարքների հետևանքները, վարքի ընտրությունը թողնելով երեխայի վրա:
6. Պրոբլեմներ՝ կախված տարիքային առանձնահատկությունների հետ:
Հոգեթերապևտիկ հեքիաթներ: Սրանք այն հեքիաթներն են, որոնք թափանցում են հոգու խորքը, բացահայտում տեղի ունեցող իրադարձությունների խորիմաստությունը: Պատմություններ, որոնք օգնում են հասկանալ կատարվածը այլ տեսանկյունից:
Այսպիսի հեքիաթները ոչ միշտ են միանշանակ և միշտ չէ, որ երջանիկ ավարտ են ունենում, բայց բավականին խորաթափանց են և նպաստում են անձի աճին:
կռիվներն հիմնականում մնում են անցյալում։ Օրինակ, երեխաները միասին կարող են կառուցել ընդհանուր աշտարակ 1 տուփ խորանարդիկների միջոցով։ Կամ նրանք միասին կարող են ներկել մի պատկեր, միասին փազլ հավաքել կամ խաղալ «տունտունիկ»՝ միմյանց միջև բաժանելով դերերը։
Սուսաննա Շողիկյանի բլոգ 